Geachte heer Cobra,

Volgens mij heeft de vraag over de stuiting niets te maken met het al dan niet voortdurend karakter van een misdrijf.

Bij de stuiting wordt de klok van een lopende verjaring teruggezet en begint die opnieuw te lopen.

De verjaring van een voortdurend misdrijf begint pas te lopen wanneer dit afloopt.

Of er nu al dan niet stuiting is gebeurd is volgens mij irrelevant voor de vraag of het nu een voortdurend misdrijf is of niet. Indien het een voortdurend misdrijf betreft dat nog niet is afgelopen moet de termijn niet gestuit worden gezien die niet eens is begonnen. Indien anderzijds een termijn gestuit wordt betekent dit nog niet dat een voortdurend misdrijf betreft.

Het strikt juridische antwoord op de vraag is denk ik het volgende:

De burgerlijke partijen kunnen op grond van artikel 61quinquies van het Wetboek van strafvordering de onderzoeksrechter vragen om bepaalde onderzoekshandelingen te stellen. De onderzoeksrechter kan dit verzoek afwijzen indien hij de maatregel "niet noodzakelijk acht om de waarheid aan de dag te brengen of indien hij deze maatregel op dat ogenblik nadelig acht voor het onderzoek". Indien deze dat weigert kan er beroep worden aangetekend bij de kamer van inbeschuldigingstelling.

Let wel, het gaat hier om bepaalde onderzoeksdaden. De verzoeker moet dus vragen welke specifieke onderzoeksdaad hij vraagt en waarom.

Ik wil wel opmerken dat

1. Wij niet beschikken over het gehele dossier, wel over bepaalde delen. Het kan dus goed zijn dat bepaalde onderzoeksdaden reeds zijn verricht maar dat hier gewoon niets bruikbaars uitkwam. Zoals aangehaald door Merovinger geldt dit bijvoorbeeld voor het onderzoek naar Delhaize-topmensen.

2. Het een basisbeginsel is van ons strafprocesrecht dat het onderzoek geleid wordt door de (neutrale) magistratuur, en niet door de slachtoffers. Het is juridisch dus niet aanvaardbaar dat slachtoffers de hoofdrol in het onderzoek krijgen en aan de knoppen komen te zitten. De onderzoeksgerechten en rechtbanken zullen dit echt niet aanvaarden.

3. Ik de indruk heb dat het artikel 61quinquies vooral dient om de personen die in verdenking zijn gesteld te beschermen tegen tunnelvisie door onderzoekers die in hun nadeel speelt en de onderzoekers een "zetje" in de goede richting te geven.

De slachtoffers kunnen de magistratuur dus niet dwingen om een bepaalde piste te volgen. Zij kunnen bijvoorbeeld wel zelf onderzoek doen (ook door bijvoorbeeld privé detectives of door samen met anderen info te verzamelen op een forum), de vergaarde informatie bezorgen aan de onderzoekers, en dan vragen om bepaalde onderzoeksdaden te verrichten. Ons Belgisch strafprocesrecht gaat ervan uit dat indien het werkelijk een valabel spoor betreft, de onderzoekers dit dan wel zelf verder zullen uitspitten.

Het lijkt me ook duidelijk wat er zou gebeuren als iedereen (slachtoffer of niet) met zijn hypotheses zou kunnen "inbreken" in een onderzoek en juridisch zou kunnen afdwingen dat er bepaalde sporen worden gevolgd. De onderzoekers zouden worden overstelpt en zouden tegelijkertijd -tig sporen moeten volgen (Roze Baletten, WNP, Staatsveiligheid, VDB, Calmette, Haemers, Diane, ...).

Ik zou graag een bedenking in verband met de verjaringstermijnen posten over iets wat naar mijn mening teveel over het hoofd wordt gezien. Het komt wel in het begin van deze draad een paar keer eventjes aan bod en een passage erover was ook te lezen in een artikel in De Standaard enige tijd terug.

Samengevat komt het erop neer dat elk proces tegen een verdacht bendelid slechts zin heeft indien men ook bewijzen heeft voor zijn betrokkenheid bij de overval in Aalst. Indien men die persoon niet kan linken aan Aalst zullen zijn daden gedekt zijn door de verjaring van de strafvordering.

Ten eerste leg ik even kort enkele strafrechtelijke begrippen uit die relevant zijn voor de regels over de verjaring.

Ik wil hier vooraf de nadruk leggen op het individuele karakter van de straf. Straffen, termijnen, verschoningsgronden en zo verder, moeten worden vastgesteld voor elke beklaagde afzonderlijk. Er kan bijvoorbeeld niet zomaar een “collectieve schuld” worden vastgesteld voor daden die zijn gepleegd door anderen, ook niet binnen een bende.

In ons recht kan een onderscheid gemaakt worden tussen 2 soorten misdrijven, aflopende en voortdurende misdrijven. Aflopende, of ogenblikkelijke, misdrijven voltrekken zich zodra al hun “constitutieve bestanddelen” (de voorwaarden) vervuld zijn. Een voorbeeld is een moord, zodra men het leven van iemand heeft genomen loopt het misdrijf af. Voortdurende misdrijven bestaan uit een bepaalde strafbare toestand die wordt gehandhaafd. Bijvoorbeeld bendevorming.

De verjaring begint bij aflopende misdrijven te lopen zodra het misdrijf voltooid is. Bij voortdurende misdrijven begint deze te lopen bij het einde van de strafbare toestand. Ingeval van bendevorming bijvoorbeeld bij het einde van het lidmaatschap ervan, pas als men uit de bende stapt begint de verjaringstermijn te lopen.

Een ander onderscheid in ons strafrecht is dat tussen enkelvoudige en samengestelde misdrijven (ook wel collectieve of voortgezette misdrijven genoemd. Enkelvoudige misdrijven bestaan uit één strafbare gedraging, bijvoorbeeld de diefstal van een juweel. Samengestelde misdrijven bestaan uit verschillende misdrijven die als één misdrijf worden beschouwd omdat zij worden gezien als een “opeenvolgende en voortgezette uitvoering van eenzelfde misdadig opzet”.

Dit houdt in dat alle misdrijven deel waren van één “crimineel project”. Daarbij kan het zowel gaan om dezelfde soort misdrijven (een reeks diefstallen, een reeks moorden) als verschillende soorten misdrijven ( autodiefstal, wapendiefstal en dan met die auto en dat wapen een overal plegen bijvoorbeeld). De strafrechter beslist of er in het geval dat hem voorligt sprake is van een samengesteld misdrijf. Wat wel van belang is, is dat dit “misdadig opzet” moet bestaan in hoofde van de dader.

De verjaring begint bij enkelvoudige misdrijven bij het ogenblik van het feit zelf, bij samengestelde misdrijven begint de verjaring te lopen vanaf vanop de datum dat het laatste feit gepleegd werd, in het voorbeeld dus die overval.

Wat men ook goed moet begrijpen is dat niet “het misdrijf” verjaart, maar wel de strafvordering tegen elke dader. Er moet dus beklaagde per beklaagde worden afgegaan of de strafvordering verjaard is, en het is mogelijk dat de ene mededader ontsnapt en de andere niet omdat de verjaringstermijnen op andere momenten begonnen te lopen. Zoals hierboven aangegeven heeft dat te maken met het feit dat onze strafvervolging is toegemeten op het individu.

De verlenging van de verjaringstermijnen, vervat in de “Potpourri I”-wet trad in werking op 29 oktober 2015. De strafvorderingen die zijn verjaard vóór die datum zijn in principe onherroepelijk verjaard, omdat een nieuwe wet reeds verjaarde strafvorderingen niet kan doen “herleven”. Dit is het “verworven verval van strafvordering” en is meermaals bevestigd, onder andere door ons Hof van Cassatie.

De teneur in de media dat door de nieuwe verjaringstermijn “de misdrijven van de Bende van Nijvel” nog niet verjaard zijn, dient dus op zijn minst serieus genuanceerd te worden.

Indien de speurders bewijzen hebben tegen iemand omwille van feiten andere dan de overval op Aalst staan zij eigenlijk nog nergens om een veroordeling te verkrijgen.

De speurders zullen moeten bewijzen dat de feiten gepleegd door de verdachte deel uitmaken van hetzelfde misdadige opzet als feiten die nog niet zijn verjaard. Zoals hierboven aangegeven moet dit opzet bestaan in hoofde van de dader. In de praktijk zullen zij dus moeten bewijzen dat de verdachte niet enkel schuldig is aan een bepaald feit (bijvoorbeeld de moorden in Anderlues) maar ook, schuldig of tenminste medeplichtig, aan de overval in Aalst.

Ik hoop dat ik dit een beetje helder heb kunnen verwoorden. Ik wou het bondig genoeg houden om te kunnen posten maar toch de essentie meegeven. Indien ergens verduidelijking nodig is, ben ik steeds bereid om iets dieper in te gaan op een bepaald aspect voor zover ik dat zou kunnen.

Het is niet mogelijk om iemand te veroordelen na zijn dood. De Voorafgaande Titel van het Wetboek van Strafvordering is daar zeer duidelijk over. Als een verdachte is overleden kan hij nooit vervolgd of veroordeeld worden.

Het is denkbaar dat iemand veroordeeld wordt die dan achteraf blijkt overleden te zijn maar dit is eerder uitzonderlijk. Het geval hierboven aangehaald door Zenga lijkt hier een voorbeeld van te zijn. Ik ken natuurlijk de details niet maar als rechter zou ik toch eerder de zaak hebben uitgesteld tot hier duidelijkheid over was.

Het gebruik van postume veroordeling is iets dat bestond in het Ancien Régime en in welke mate dit ook bestond in de rechtsstelsels van onze contreien weet ik niet. Wij hadden in wat wij nu België noemen nog geen echt eengemaakt, uniform rechtssysteem en hoe de vork precies in de steel zit is iets voor zij die zich wensen te verdiepen in de geschiedenis van het strafrecht en strafvervolging.

Door het verval van de strafvordering is zowel de "eigenlijke" straf (gevangenis, boete,..) ALS de verbeurdverklaring (die wordt beschouwd als een straf) onmogelijk. Men kan een persoon dus op geen enkele wijze veroordelen.

Wat overblijft is de burgerlijke vordering tegen de nalatenschap van die persoon en dus tegen de erfgenamen. Wat men niet mag vergeten is echter dat de verjaringstermijnen hier spelen. Deze vordering zal moeten worden ingesteld voor een burgerlijke rechtbank.

Een mogelijkheid is dat de erfgenamen weet hadden van het criminele karakter van bepaalde gelden. In dat geval is het mogelijk dat zij worden vervolgd voor witwas. Er wordt dan een afzonderlijk proces gevoerd tegen de erfgenamen, niet omwille van de misdrijven van hun rechtsvoorganger maar omwille van hun eigen misdrijf.

Ik ben een advocaat maar strafrecht of erfrecht zijn absoluut niet mijn specialisaties/interesses en ik heb mij er sinds de universiteit dan ook zeer ver van gehouden. Wat ik zeg is dus onder voorbehoud van weerlegging door iemand die er wel iets meer van weet.